Vrijdag 15 oktober 2021
In Bialystok staat het “Sybir Memorial Museum”. Dit museum vertelt de geschiedenis van alle mensen uit Polen die vanaf het einde van de 18de eeuw tot het midden van de 20ste eeuw gedeporteerd werden naar Rusland en de Sovjet-Unië. Ze kwamen dan vaak terecht in het gebied tussen de Oeral en de Grote Oceaan.



Het museum is gevestigd in een vooroorlogs militair gebouw dat naast het voormalige Poleski spoorwegstation ligt. In de periode 1940 – 1941 en 1944 werden vanaf deze plaats inwoners van Bialystok gedeporteerd naar Rusland. In 1943 werd de plek gebruikt door de Duitsers om Joden uit het getto van de stad te deporteren naar het vernietigingskamp in Treblinka.



Als je in het museum binnenkomt is het eerste wat je ziet een Russische vrachtwagon die gebruikt werd voor het transport van de inwoners van deze stad. Voordat je het museum binnenkomt zie je ook buiten nog een stuk spoorrails liggen.



Het gebied waar de mensen naar gedeporteerd werden is algemeen bekend als Siberië, Het woord “Sybir” uit de Poolse taal lijkt hier veel op, maar heeft een bredere betekenis. Het wordt gebruikt als een symbool van gevangenschap en lijden en verwijst naar alle plekken in Rusland en de voormalige Sovjet-Unië waar mensen naartoe gedeporteerd werden.



Polen werd na de Eerste Wereldoorlog weer een onafhankelijk land. Het was toen 123 jaar bezet door de Russen. Vooral de landeigenaren waren in eerste instantie blij met de onafhankelijkheid van Polen en hoopten hun voormalige sterke positie weer terug te krijgen. Zij gingen dan ook aan de slag met de moderniseren van de landbouw.



Dit eerste deel van het museum gaat vooral in op de ongeveer 20 jaar dat Polen van 1918 tot en met 1939 bestond als onafhankelijke staat. Zo laat de volgende foto bijvoorbeeld wat spullen zien uit het restaurant van het Hotel Ritz uit Bialystok.



Nadat Polen in september 1939 was binnengevallen door de Duitsers en de Russen werd het land door de bezetters al snel in twee stukken gedeeld zoals afgesproken was in het geheime deel van het Molotov-Ribbentrop pact.



Na de Tweede Wereldoorlog kwamen de communisten in Polen aan de macht met steun van de Sovjet-Unie. De communisten regeerden de Sovjet-Unie vanaf 1917 en legde in eerste instantie vooral de nadruk op het bouwen van een moderne industrie en het ontwikkelen van afgelegen gebieden waar zich veel grondstoffen bevonden. Hierdoor werd communistisch Rusland al snel een van de grootste industriële landen ter wereld.



Nadat de Sovjet-Unie in 1939 het oostelijke deel van Polen bezet had, werd er al snel gestart met het deporteren van mensen die gezien werden als vijanden van het communisme. Eerst waren dat vooral landeigenaren, de intelligentsia, rijke boeren, fabriekseigenaren en geestelijken. Later kwam iedereen aan de beurt die op welke manier dan ook maar verdacht zou kunnen zijn.



Om definitief van deze mensen af te komen werden ze dan ook gedeporteerd naar afgelegen gebieden in Rusland. Als maar iemand verdacht was, werd meteen de hele familie op transport gezet. De transporten vonden plaats in goederen- of veewagons onder zeer slechte omstandigheden.



Tijdens de eerste deportaties in februari 1940 werden meer dan 140.000 mensen gedwongen naar de Sovjet-Unie gebracht. Het ging vooral om militairen, landeigenaren en mensen die werkzaam waren in het bos. Deze laatste groep vonden de Sovjets verdacht omdat bossen volgens hen een ideaal gebied waren om verzetsacties voor te bereiden. De tweede golf vond in april 1940 plaats en betrof vooral de familie van Poolse krijgsgevangenen. Tijdens de derde golf van juni 1940 werden vooral vluchtelingen uit het westelijke deel van Polen (dat bezet was door de Duitsers) gedeporteerd. Dit ging dus in een groot geval om Joden. De vierde golf van mei en juni 1941 bestond vooral uit sociaal vreemde elementen (om Sovjet-taal te gebruiken). Dit waren mensen van ondergrondse verzetsorganisaties, rijke boeren en fabriekseigenaren.



In het museum is een treinwagon van binnen nagebouwd om zo de bezoekers een indruk te geven van de omstandigheden waaronder het gedwongen transport naar de Sovjet-Unie plaatsvond.



Via een trap kun je van de begane grond op de eerste verdieping komen. Op de treden van de trap zijn de verschillende plaatsen te zien waar mensen naar toe getransporteerd werden via de trein vanuit Bialystok. Aan de zijkant zijn bordjes te zien met de afstanden.



Zoals op de foto’s te zien was, was de begane grond van het museum bewust donker ingericht. Als je op de eerste verdieping aankomt, zie je een witte ruimte die Siberië moet symboliseren. Ook is een soort houten stootblok te zien met op de vloer een tweetal evenwijdige zwarte strepen. Dit moet het eindpunt van de treinreis vanuit Polen naar Siberië weergeven.



In dit gedeelte van het museum komt vooral het leven aan bod van de Polen die in Siberië terecht gekomen zijn. Er wordt inzicht gegeven in hun leefgewoontes en er is ook aandacht voor persoonlijke verhalen.



De Polen die ten tijde van de tsaar naar Rusland gestuurd werden gebruikten de mogelijkheden van dit nog onontdekte gebied om hier allerlei onderzoeken te gaan doen over biologie, geografie en etnografie. Ook zorgden ze voor het onderwijs van de lokale bevolking. Daardoor behoorden de Polen aan het einde van de 19de eeuw tot de elite van Siberië. In de periode van het onafhankelijke Polen tussen 1918 en 1939 werden mensen die teruggekomen waren uit Siberië zeer gerespecteerd en namen ze vaak belangrijke maatschappelijke posities in.



De volgende foto laat een flink aantal brieven en postkaarten zien die verstuurd zijn door gedeporteerden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In het midden zijn nog een drietal voorwerpen te zien die in gevangenschap zijn gemaakt (een Pools embleem, een kruis en een trouwring).



In 1940 en 1941 werden ongeveer 130.000 kinderen gedeporteerd. In de Sovjet-Unie werden ze ondergebracht op Russische scholen om er zo communistische burgers van te maken. Na de start van de oorlog tussen Duitsland en de Sovjet-Unie konden er eigen scholen worden opgericht door de Polen. Ook eigen weeshuizen ontstonden in deze periode. Uiteindelijk werden deze scholen en weeshuizen vanaf 1943 overgenomen door de communistische organisatie “Union of Polish Patriots”.



In het midden van het museum op de eerste verdieping bevindt zich nog een kunstwerk dat op een symbolische manier de mensen uitbeeld die gedwongen in Siberië terecht gekomen waren.



Het volgende deel van dit reisverslag is te vinden op deze pagina